Thanh long - cây xương rồng không dại…

                

Thu hoạch thanh long. Ảnh: Đ.Hòa

Từ cây xóa đói, giảm nghèo

Thanh long không phải là cây bản địa của Bình Thuận, song giờ đây Bình Thuận đã trở thành “thủ phủ” của thanh long. Nhưng ít ai nghĩ rằng, cả một thời gian dài, thanh long là loại cây không mấy giá trị kinh tế ở vùng quê khô hạn đầy nắng và gió này. Trong ký ức của những người lớn tuổi, mấy chục năm trước, thanh long chỉ được xem như một loại xương rồng, được trồng dặm quanh hàng rào hoặc nhà nào có đất, trồng một vài gốc để vừa bảo vệ những hoa màu khác, vừa có quả ăn hoặc đơm trên bàn thờ cho đẹp. Theo ông Sáu Tánh - một trong những người trồng thanh long thương mại quy mô lớn đầu tiên ở Bình Thuận - những năm đầu thập niên 90, thanh long bắt đầu được đưa ra thị trường. Nhưng ngày đó, giá cả chưa cao, diện tích trồng còn ít. Mặt khác, dù là loại thích hợp với vùng khí hậu nóng, nhưng cây thanh long vẫn cần nước để tưới tắm lên thân. Bình Thuận là tỉnh khô hạn, thủy lợi lúc đó chưa phát triển, muốn trồng thêm thanh long cũng không thể.

Mốc đánh dấu sự phát triển rầm rộ của việc trồng thanh long có thể được tính từ năm 2000, khi thị trường Việt Nam – Trung Quốc cởi mở hơn. Theo một số thương lái, người Trung Quốc vốn chuộng phong thủy, âm dương ngũ hành nên họ chuộng quả thanh long. Ngoài hương vị của nó, còn vì tên gọi, màu sắc. Thanh long là rồng xanh; rồng – biểu hiện cho sự cao sang, ngày xưa chỉ có vua, hoàng thân quốc thích mới được sử dụng. Quả thanh long phía trong thịt trắng, hạt đen, bên ngoài có vỏ đỏ, tai xanh, nếu đơm trên bàn thờ sẽ tạo ra một cảm giác sum suê, vừa đẹp vừa hòa hợp âm dương, ngũ hành, mang đến sự may mắn. Thời điểm đó, dù giá bán thanh long chỉ hơn giá củ sắn (mì), cây hoa màu khác một tí, song cũng cải thiện thu nhập cho nông dân. Từ đó, nông dân Bình Thuận bắt đầu học hỏi nhau trồng thanh long, họ xem thanh long là cây xóa đói, giảm nghèo…

 Đến cây làm giàu

Trong nhiều loại cây trồng ở Bình Thuận, cây thanh long có tốc độ phát triển nhanh nhất và liên tục “phá vỡ” quy hoạch. Theo đó, đến năm 2015, Bình Thuận sẽ phát triển 15 ngàn ha thanh long, năm 2020 phát triển 25 ngàn ha, song trên thực tế, đã vượt quy hoạch đến hơn 10 ngàn ha vào năm 2015 và hiện nay, toàn tỉnh Bình Thuận đã có trên 27 ngàn ha. Những cánh đồng thanh long có mặt khắp mọi nơi, leo lên cả sườn đồi sỏi đá và lan ra những vùng cát khô cằn… Những loại cây hiệu quả kinh tế thấp đã nhường chỗ cho thanh long. Nghề chăm sóc, thu hoạch thanh long trở thành một nghề có thu nhập hấp dẫn, hơn cả nghề thợ xây dựng. Bình Thuận bắt đầu khan hiếm nhân lực khi thanh long ngày càng phát triển… Sức hút của thanh long mạnh như vậy, bởi loại “xương rồng không dại” này đem đến cho người trồng thanh long sự sung túc và giàu có. Có những thời điểm thanh long Bình Thuận không đủ để bán, giá lên tới 38.000 đồng/kg. Ra vườn thanh long, “hái ra tiền” là vậy! Đến nay, sản lượng thanh long toàn tỉnh đạt 553 ngàn tấn. Thanh long Bình Thuận đã có mặt ở 25 thị trường ngoài nước, trong đó có những thị trường khó tính như Bỉ, Hà Lan, Canada, Nhật Bản, Úc… Về vùng thủ phủ thanh long như Hàm Thuận Nam, Hàm Thuận Bắc, nhiều nông dân ở biệt thự, đi xe ô tô hạng sang. Một số cán bộ xã biết làm kinh tế còn lái ô tô đi họp…

 Chọn một hướng đi bền vững

Hiện nay, Bình Thuận không còn “độc quyền” mặt hàng trái thanh long nữa. Ngoài các tỉnh phía Nam phát triển mạnh cây thanh long như Long An, Tiền Giang, nhiều địa phương khác ở phía Bắc như Thái Bình, Vĩnh Phúc, Thái Nguyên… cũng đã chọn cây thanh long là một hướng đi mới đem lại giá trị kinh tế cao, đang trở thành “đối thủ cạnh tranh” với Bình Thuận. Trên thế giới, nhiều nước cũng đã phát triển thanh long có chất lượng, năng suất cao, giá thành rẻ hơn, như Thái Lan. Ngay cả Trung Quốc, “khách hàng” lớn của Bình Thuận cũng đã trồng thanh long với quy mô lớn. Do vậy, thanh long Bình Thuận đứng trước nguy cơ bị cạnh tranh khốc liệt. Trong xu hướng đó, Bình Thuận đang thực hiện một “chiến lược” mới với công việc trọng tâm: Phát triển sản xuất thanh long sạch, an toàn theo tiêu chuẩn VietGAP; đa dạng hóa các sản phẩm chế biến sau thu hoạch; mở rộng thị trường trong và ngoài nước, tăng cường xuất khẩu chính ngạch.

Đến nay Bình Thuận đã có 9.700 ha thanh long được cấp chứng nhận VietGAP, chiếm 35% diện tích trồng thanh long. Các loại thanh long đỏ, tím, tím hồng cũng đã được nhân rộng. Các mô hình trang trại thanh long công nghệ cao, khép kín, với công nghệ tưới tiết kiệm, điều khiển điện tử từ xa cũng đã xuất hiện. Một số hợp tác xã thanh long cũng hình thành, tạo ra chuỗi liên kết trong sản xuất. Chính quyền Bình Thuận cũng đã tích cực xúc tiến thương mại mở rộng thị trường thanh long trong nước và ngoài nước, chú ý một số thị trường khó tính; hỗ trợ nghiên cứu, tiếp cận thị trường cho các sản phẩm chế biến, như thanh long sấy khô, thanh long sấy dẻo, nước ép thanh long, rượu thanh long… Với sản lượng hơn nửa triệu tấn mỗi năm và còn có thể tăng thêm nữa, dư địa cho ngành chế biến các sản phẩm từ thanh long có nhiều tiềm năng. Đây là một hướng đi có triển vọng tốt, tính ổn định và giá trị gia tăng cao cho phát triển cây thanh long ở Bình Thuận.

Về Bình Thuận, có nhiều câu chuyện về những người nông dân đổi đời từ cây thanh long. Từ “cây xóa đói, giảm nghèo”, thanh long đã giúp cho người nông dân Bình Thuận làm giàu. Thi thoảng, có câu chuyện “được mùa mất giá” hay chuyện thương lái ép giá, làm khó người nông dân. Song, có nhiều hướng đi cho nghề trồng, chế biến thanh long phát triển một cách bền vững, khi tỉnh Bình Thuận xem đây là một trong những “sản phẩm lợi thế”. Mà không lợi thế sao được khi nguyên Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp & PTNN Cao Đức Phát trong chuyến công tác Bình Thuận đã khẳng định: “Với tư cách là Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp & PTNT, tôi khẳng định thanh long Bình Thuận là ngon nhất Việt Nam”.

Dương Văn An